Os altares de San Xoán

A festa de san Xoán é unha das festividades cíclicas que reúne ao seu arredor numerosas manifestacións da cultura popular. Tamén nas terras tudenses esta festividade goza dunha alongada tradición, o cronista tudense Manuel Fernández-Valdés, un dos escasos estudosos da nosa cultura popular, escrebe ao respectop no ano 1961:

“El llamado ciclo “san juanero” comprende el período que media antre San Juan y San Pedri; des el solsticio de verano, cuando el sol slcanza su mayor elevación sobre el horizonte,

Los pueblos primitivos celebraban con diversas ceremonias eswte triunfo del sol. Elementos tan opuestos como el agua y el fuegio se conjugan en este rito. Era, sin duda, una fiesta de prurificación, porque lo mismo el agua que el fuego, en todas las religiones y mitologias, son elementos purificadores.

En Tuy se practican abluciones en el Miño, al filo de las doce de la noche. Rondas de mozos y mozas corren a beber el agua de las nueve fuentes. Otros, para evitar enfermedades cutáneas, especialmentela sarna, se lavan en agua que lleva en infusión diversas hierbas aromáticas.

Las hogueras de San Juan –“cachelas”-congregan a jóvenes y viejos a su alrededor; se canta, se baloila y se salta sobre las llamas.

La noche de San Juan era noche de gamberrismo; se arrastraban los bancos de la Corredera al Campo de la Feria, se arrancaban y cambiaban klas muestras de los comercios y aquellos almacenistas que dejaban pipas o bidones en la vía pública, a veces tenían que ir tras ellos hasta el río.

En honor a San Juan se hacían grandes altares en las calles, en las que los niños con bandejas, pedían a los transeúntes “Alumbrar a San Juan Bautista”.

Na actualidade boa parte destas antergas tradicións  do San Xoán se manteñan, en maior o menor medida, entre nós: lavarse na mañancina coa auga de san Xoán co arrecendo das herbas aromáticas que ao longo da noite ficaron ao repouso, as fogueiras –agora unidas ás sardiñas- ou o “roubo” de carros, portas, portalóns... que son transportados a outros lugares, nomeadamente espazos públicos... seguen existindo na actualidade, con maior o menor forza e popularidade.

Pero querería hoxe lembrar unha vella tradición desaparecida por completo dende hai anos, da que fomos testemuña directa pois posiblemente a miña xeneración foi a última en eleborar os altares de San Xoán. A tradición mandaba que na mañá do San Xoán, logo de lavarse a cara coa auga de herbas aromáticas –que os rapaces tiñan recollido por campos e xardíns veciños- nos portais das casas os nenos montabamos uns pequenos altares decorados con sabas ou colchas, ramos, flores e especialmente estampas de santos, os “altares de San Xoán”. O altar estaba composto por varios escalos e a imaxe ou estampa de Sa Xoán ocupaba o lugar máis preeminente acompañada dun amplo abano de santos e virxes, segundo as estampas que había na casa. Logo os rapaces nos dedicabamos a pedirlle a todo aquel transeúnte que pasara por diante una esmoliña para San Xoán, un auténtico aguinaldo a costa de familiares e veciños.

Unha tradición tamén repetida no remate do “ciclo sanjuanero”, na festividade de San Pedro, como recolle a imaxe de Ruth Matilda Anderson de 1925 que acompaña a este post.

Aínda na actualidade se conserva esta tradición en numerosos lugares da Península, salientando lugares como Palencia ou Sigüenza e, especialmente Funchal (Madeira) onde estes altares son un atractivo turístico nas festas de San Xoán naquela illa atlántica.